دکتر فرناز اعتصام
دانشیار طب روان تنی دانشگاه علوم پزشکی تهران
تشخیص اختلال دو قطبی در افرادی که با سردرد مواجه هستند، اهمیت بسیاری دارد زیرا دامنه گسترده‌ای از پیامدهای مهم را برای درمان و مدیریت کلی دارد. اختلال دو قطبی با دوره‌های متناوب افسردگی و مانیا یا هیپومانیا مشخص می‌شود، و تحقیقات نشان می‌دهد که شیوع بالاتری از سردردها در افراد مبتلا به این اختلال روانی وجود دارد. شناسایی دقیق اختلال دو قطبی در بیمارانی که با سردرد مراجعه می‌کنند، امکان برنامه‌ریزی و مداخلات درمانی مناسب را فراهم می‌کند. اشتباه در تشخیص یا نادیده گرفتن اختلال دو قطبی در چنین مواردی ممکن است منجر به مدیریت ناکارآمد علائم، تشدید ناراحتی‌های روانی و مرتبط با سردرد و عواقب بالقوه مضر شود. علاوه بر این، عدم تشخیص یا درمان اختلال دو قطبی می‌تواند مسیر درمان سردرد را پیچیده‌تر کند، زیرا برخی داروهای ضد افسردگی که معمولاً برای درمان افسردگی همراه با سردرد تجویز می‌شوند، ممکن است در افراد مبتلا به اختلال دو قطبی، ممنوع، دارای پی آمد عود یا تشدید حملات هیپومانیا و مانیا و یا کمتر مؤثر باشند. بنابراین، اطمینان از ارزیابی روانی دقیق همراه با ارزیابی سردرد برای ارائه مراقبت جامع و بهینه برای افراد مبتلا به اختلال دو قطبی و سردردها ضروری است.
دکتر فرناز اعتصام
دانشیار طب روان تنی دانشگاه علوم پزشکی تهران
استفاده مفرط از داروهای ضد درد و سوء استفاده از آن‌ها می‌تواند خطرات قابل توجهی از جمله بروز سردرد ناشی از مصرف بیش از حد دارو (Medication Overuse headache) را به همراه داشته باشد. افرادیکه به طور منظم از داروهای ضد درد، به ویژه آپیوئیدها، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID) یا داروهای اختصاصی میگرن ، استفاده بیش از حد می‌کنند، در معرض خطر بیشتری برای تجربه این نوع از سردرد قرار دارند. این شرایط به عنوان سردرد برگشتی ظاهر می‌شوند که زمانی رخ می‌دهد که اثر دارو پایان می‌یابد، و باعث می‌شود افراد دوباره دارو را مصرف کرده و چرخه معیوب وابستگی و تشدید سردردها را ادامه دهند. به مرور زمان، این وضعیت می‌تواند منجر به سردردهای روزانه مزمن شود، که کارایی داروهای ضد درد را کاهش داده و درد کلی را تشدید می‌کند. علاوه بر این، سوء استفاده بلندمدت از داروهای ضد درد می‌تواند منجر به عوارض جانبی منفی، از جمله مشکلات گوارشی، آسیب کبدی و اعتیاد شود. بنابراین، ضروری است که افراد را در مورد استفاده مناسب از داروهای ضد درد آموزش دهیم، بر روی روش‌های غیردارویی مدیریت درد تأکید کنیم و راهنمایی‌های حرفه‌ای جهت کاهش خطر سردرد ناشی از مصرف بیش از حد دارو و خطرات مرتبط با آن را جویا شویم
دکتر فرناز اعتصام
دانشیار طب روان تنی
گروه روان پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران
سردرد به‌عنوان یک اختلال جسمانی‌سازی
سردرد یکی از شکایات شایع بیماران در مراکز درمانی است و می‌تواند نشان‌دهنده طیف وسیعی از مشکلات پزشکی، عصبی یا روان‌شناختی باشد. در برخی موارد، سردرد ممکن است بخشی از یک اختلال جسمانی‌سازی باشد، جایی که علائم جسمی بدون علت پزشکی مشخص و در ارتباط با عوامل روان‌شناختی بروز می‌کنند. برای تشخیص و درمان این نوع سردرد، یک رویکرد چندبعدی و دقیق ضروری است. در ادامه به جزئیات بیشتری درباره این موضوع می‌پردازیم
اختلال جسمانی‌سازی
اختلال جسمانی‌سازی به بروز علائم جسمی، مانند درد یا ناراحتی، بدون وجود یک علت جسمی مشخص گفته می‌شود. در این شرایط، عوامل روان‌شناختی نقش اصلی را ایفا می‌کنند و علائم می‌توانند از سیستم‌های مختلف بدن مانند سیستم عصبی، گوارشی، یا عضلانی اسکلتی گزارش شوند. در زمینه سردرد، این اختلال زمانی مطرح می‌شود که بیمار سردردهای مکرر یا مزمنی دارد که با معیارهای شناخته‌شده اختلالات اولیه سردرد (مانند میگرن، سردرد تنشی یا کلاستر) تطابق ندارد و به درمان‌های استاندارد پاسخ نمی‌دهد
ویژگی‌های کلیدی سردرد در اختلال جسمانی‌سازی
الگوی سردرد غیرمعمول
سردردهای مزمن با شدت یا الگوی متغیر
پراکندگی محل سردرد (گاهی یک طرفه، گاهی دوطرفه، یا حتی عمومی)
سردردهایی که در پاسخ به درمان‌های استاندارد مانند مسکن‌ها یا داروهای پیشگیرانه بهبود نمی‌یابند
شکایات جسمی متعدد و غیرقابل‌توضیح
بیماران علاوه بر سردرد، معمولاً از علائم دیگری مانند خستگی مفرط و دائمی، مشکلات گوارشی (تهوع، درد شکم، یا یبوست، دردهای عضلانی یا مفصلی ، احساس ضعف عمومی یا سرگیجه شکایت دارند و این علائم معمولاً با نتایج طبیعی آزمایش‌ها یا تصویربرداری مغزی همراه هستند
عدم تطابق با الگوهای تشخیصی معمول
سردردهای مرتبط با اختلال جسمانی‌سازی معمولاً با معیارهای تشخیصی اختلالات اولیه سردرد مانند معیارهای ICHD برای میگرن هم‌خوانی ندارند
نقش عوامل روان‌شناختی
عوامل روان‌شناختی مانند استرس، اضطراب، و افسردگی اغلب با اختلال جسمانی‌سازی مرتبط هستند. این عوامل می‌توانند شدت علائم جسمی را افزایش دهند و درک و مدیریت سردرد بیمار را پیچیده‌تر کنند. برخی از ویژگی‌های روان‌شناختی که باید ارزیابی شوند عبارت‌اند از
سطوح استرس بالا: استرس مداوم ممکن است باعث ایجاد سردرد یا تشدید آن شود
اضطراب یا افسردگی همراه: این اختلالات اغلب در بیماران مبتلا به جسمانی‌سازی دیده می‌شوند و ممکن است نقش مهمی در بروز علائم جسمی داشته باشند
سبک‌های مقابله ناکارآمد: بیماران ممکن است در مواجهه با استرس، علائم جسمی را جایگزین پاسخ‌های هیجانی کنند
ارزیابی چندبعدی
تشخیص سردرد به‌عنوان یک اختلال جسمانی‌سازی نیازمند یک ارزیابی جامع و دقیق است که شامل موارد زیر باشد
بررسی تاریخچه بالینی کامل
شناسایی ویژگی‌های سردرد (مدت، شدت، الگو، عوامل تشدیدکننده و تسکین‌دهنده)
بررسی پاسخ به درمان‌های قبلی
ارزیابی علائم همراه جسمی و روان‌شناختی
معاینه جسمی و تصویربرداری
ارزیابی روان‌شناختی
استفاده از ابزارهای غربالگری مانند پرسشنامه سلامت بیمار-15 (PHQ-15) یا مقیاس‌های جسمانی‌سازی برای اندازه‌گیری شدت علائم جسمی
مصاحبه روان‌شناختی برای ارزیابی اضطراب، افسردگی، یا عوامل استرس‌زا
مدیریت و درمان
مدیریت این بیماران باید جامع و یکپارچه باشد، با تأکید بر همکاری بین متخصصان مختلف باشد. برخی از مداخلات کلیدی عبارت‌اند از
رویکردهای روان‌شناختی
درمان شناختی-رفتاری(CBT) برای شناسایی و تغییر افکار منفی و سبک‌های مقابله‌ای ناکارآمد
مداخلات مدیریت استرس ، مانند تکنیک‌های آرام‌سازی یا ذهن‌آگاهی(Mindfulness)
مداخلات دارویی
استفاده از داروهای ضدافسردگی یا ضداضطراب برای مدیریت عوامل روان‌شناختی مرتبط. لازم به ذکر است که با توجه به برخی هم پوشانی های شروع میگرن در سن پایین با اختلال پانیک و اختلال دو قطبی خصوصا قبل از شروع داروهای ضد افسردگی باید از لحاظ احتمال وجود تشخیص طیف اختلال دوقطبی اطمینان حاصل شود
برخی علایم مثل افزایش خلق بعد از مصرف داروهای ضد افسردگی، افسردگی های فصلی، افسردگی های آتیپیک، افسردگی با مختصات سایکوتیک و یا افسردگی های ملانکولیک با شروع در دوران نوجوانی، سرشت هیپرتایمیک، رفتارهای تکانشی بارز شامل رفتارهایی که دارای نتایج زیان بار می باشند، اقدام های مکرر به خودکشی و عدم پاسخ به داروهای ضد افسردگی از جمله مواردی هستند که احتمال تشخیصی اختلال دوقطبی را مطرح می کنند و در صورت شک تشخیصی بهتر است بیمار به روان پزشک ارجاع شود
در صورت لزوم، داروهای ضدسردرد به‌صورت محدود و تحت نظارت دقیق
آموزش بیمار
توضیح ماهیت اختلال جسمانی‌سازی به بیمار برای کاهش نگرانی‌ها و پذیرش درمان
آموزش در مورد نقش استرس و عوامل روان‌شناختی در علائم جسمی
رویکرد چندرشته‌ای با همکاری نزدیک بین متخصصان روان‌پزشکی، روان‌شناسی، مغز و اعصاب، و پزشکان عمومی
پیگیری مداوم
ارزیابی‌های دوره‌ای برای نظارت بر پاسخ به درمان و تنظیم مداخلات بر اساس نیاز بیمار
سردرد به‌عنوان یک اختلال جسمانی‌سازی، چالشی در تشخیص و درمان ایجاد می‌کند، اما با رویکرد دقیق و چندجانبه می‌توان به بهبود کیفیت زندگی بیماران و کاهش علائم جسمی و روانی آن‌ها کمک کرد. همکاری نزدیک بین بیمار و تیم درمانی، آگاهی از نقش عوامل روان‌شناختی، و استفاده از روش‌های درمانی یکپارچه کلید موفقیت در مدیریت این اختلال هستند.
دکتر سیده زهرا امامی رضوی
دانشیار طب فیزیکی و توانبخشی
دانشگاه علوم پزشکی تهران
Comments are closed.